Орусиялык пропагандачы Александр Малькевичтин Садыр Жапаровдун шайлоо штабы менен болгон байланышы жөнүндөгү материалыбыз аткаминерлердин кыжырын келтирди. Эми биз ЧВК Вагнердин маркум негиздөөчүсү Евгений Пригожиндин айланасындагы башка дагы эки саясий технолог жөнүндө айтып беребиз. Алар да Кыргызстандагы президенттик шайлоодо иштеген. Орусиялык күбөлөрдүн айтуусунда, бул адамдар электорат үчүн күрөштүн адистери эмес, саясий атаандаштыкты жок кылуучулар катары иштешет. Алар күч колдонуу менен ийгиликтерге жетип, азыркы бийликке кызмат кылып келишет.
2018-жылдын 30-июлунда Борбордук Африка Республикасында журналисттер Орхан Жемаль, Кирилл Радченко жана Александр Расторгуевди атып өлтүрүшкөн. Алар Вагнер жеке аскердик компаниясы тууралуу фильм тартуу үчүн учуп келишкен, бул компания африкалык диктаторлорду алтын, мунай жана башка табигый ресурстарга жетүү үчүн колдоп турган. «Досье» борбору жана «Новая газета» аныкташкандай, жалданма аскерлер жана алар сатып алган жергиликтүү жандармдар журналисттерди башынан эле аңдып жүрүшкөн. Алар өлтүрүлгөндөн кийин, Вагнердин жалданмачыларынан шек санатпоо үчүн жалган версияны маалымат каражаттарына жайылтышкан. Бул версиянын авторлорунун бири Санкт-Петербургдагы Пригожиндин бэк-офисинин жетекчиси Петр Бычков болгон.
Төрт жыл өткөндөн кийин, президент Садыр Жапаров бул адамды Кыргыз Республикасынын Ардак грамотасы менен сыйлоо тууралуу жарлыкка кол койду. Мамлекеттик сыйлыктар сайтында Бычковдун сүрөтү, мындай учурлардагыдай, көрсөтүлгөн эмес. Бычков эмнеге сыйлангандыгы тууралуу маалымат берилген эмес. Анын кызмат орду «Санкт-Петербург мамлекеттик университетинин психология факультетинин саясий психология кафедрасынын улук окутуучусу, эл аралык саясий психологдор ассоциациясынын мүчөсү жана Орусиялык саясий консультанттар ассоциациясынын негиздөөчүсү» деп көрсөтүлгөн.
«Клооптун» бири-бирине байланышы жок үч булагынын айтымында, 2020-жылдын ноябрь-декабрь айларында Петр Бычков Садыр Жапаровдун президенттикке талапкерлик штабынын саясий технологу болуп иштеген.
Табышмактуу байкоочу
Орусиянын расмий ЖМКлары Бычковду Санкт-Петербург мамлекеттик университетинин жаш илимпозу катары көрсөтүшөт. Маалыматтарга караганда, 37 жаштагы психология илимдеринин кандидаты Орусиянын 17 аймагында 30 шайлоо кампаниясына катышкан. Өзүнүн жарыяланган эмгектеринде Бычков жаштардын саясий баалуулуктары, Түштүк Кавказ жана Украинанын лидерлеринин психологиялык портреттери, Грузиядагы жаштардын жарандык идентификациясы тууралуу ой жүгүрткөн.
Пригожиндин РИА ФАН маалымат агенттиги Петр Бычковду Александр Малькевич жетекчилик кылган жана Пригожинге тиешелүү «Улуттук баалуулуктарды коргоо фондунун» негиздөөчүлөрүнүн бири деп атаган. Экөө тең АКШнын санкциясына кабылышкан.
«Проекттин» маалыматы боюнча, Евгений Пригожиндин Бычков башкарган петербургдук «бэк-офиси» анын Африкадагы долбоорлорун координациялоо үчүн түзүлгөн. Африка өлкөлөрүндө саясий технологдор талаа изилдөөлөрүн жүргүзүп, пиар жана Вагнерге керектүү жергиликтүү талапкерлердин шайлоо кампанияларын уюштурушкан.
2019-жылдын ноябрында Петр Бычков Псков облусунун губернаторунун ички саясат башкармалыгынын башчысынын орун басары болуп дайындалган. 2020-жылдын март айында ал бул кызматтан кетип, Комидеги шайлоолорго барып, күзүндө Бишкекке учуп кеткен.
Кыргызстандагы президенттик шайлоолорго Петр Бычковдун «түздөн-түз катыштыгы» бар экенин Бүткүл орусиялык коомдук пикирди изилдөө борборунун директору Валерий Федоров эфирде байкабай айтып жиберген. Бычков болсо 2020-жылдын ноябрь айынын аягында Бишкекке эл аралык байкоочу катары келгенин жана ал жерде бир жарым ай иштегенин оңдоп айткан. Бирок аны эл аралык байкоочулардын тизмесине эмнегедир 2021-жылдын 7-январында гана кошушкан. Кыргызстанда ал алты жума бою кандай кызматта жүргөн?
Биздин булактар бул убакытты анын Жапаровдун шайлоо штабындагы ишмердүүлүгү менен байланыштырууда. «Бычков талапкерлерди көрсөтүүгө чейин эле күзүндө пайда болгон, — дейт президенттин айланасындагы бир булак. — Ал биз менен иштеген эмес, саясий технолог катары анын өзүнчө тапшырмасы болгон». Бирок Бычков ал жерде жалгыз иштеген эмес.
Кызыл бешмантчан мырза
2021-жылдын 5-февралында социалдык тармактарда Кыргызстандын жаңы шайланган президенти Садыр Жапаров үч адамдын курчоосунда турган сүрөтү пайда болгон. Сол жактагы киши — Петр Бычков. Оң жакта, кызыл костюмчан адам — Александр Серавин. Группалык сүрөттү Facebook баракчасына дал ушул Серавин жарыялап, ага күмөндүү билдирүү кошкон: «Бир аз тоо чокулары ;)». Постто ошондой эле Садыр Жапаровдун жеңиши тууралуу «АКИпресс» сайтынан алынган скриншоттор жана чыны менен тоолор көрүнгөн Нарындан тартылган сүрөт бар. Посттун астындагы комментарий да күмөндүү: «Чеберчиликтин чокулары жөнүндө!»
Серавин өзүнүн сайтында төмөнкүчө сүрөттөлөт: «PiteR Эксперттик тобунун изилдөө программаларынын директору, Электрондук Электоралдык Саясат Ассоциациясынын президенти. Ал 1000ден ашык ар кандай деңгээлдеги талапкерлер жана депутаттар менен иштеген. Орусиянын жана КМШ өлкөлөрүнүн аймактарында 150дөн ашык шайлоо кампанияларына жана ондогон бизнеске байланышкан пиар долбоорлоруна катышкан».
Серавин ошол эле жерде өзүнүн компетенцияларын тизмектейт: саясий божомолдоо, шайлоо стратегияларын иштеп чыгуу, аймактардагы маалымат агымдарын моделдөө, саясатчылардын медиага жылдыруу үчүн образын иштеп чыгуу.
Орусиялык басылмалар бул оор көз караштуу адамды шайлоолордон миллиондорду тапкан жана жогорку кызматтарда да көлөкөдө калып иштеген «көмүскө кардинал» деп сүрөттөшөт. Петербургда ал Владимир Путиндин кайра шайлануусу жана анын президенттик мөөнөттөрүн «нөлгө чыгаруу» боюнча саясий технолог катары иштеген.
Серавин жана анын орусиялык кесиптештеринин Кыргызстандагы президенттик шайлоолордо иштегени тууралуу «Ротонда» деген маалыматка ээ телеграм-канал жазып чыккан.
Ал эми бул кесиптештер ким экени такталган эмес, бирок Серавин кийинчерээк өзүнүн Facebook баракчасында «Петр Бычков бир жыл бою КМШ өлкөлөрүндө, анын ичинде Кыргызстандын президенттик шайлоолорунда иштеди» деп айтып өткөн. Бул цитата Александр Малькевичтин «Выбор народа» порталындагы петербургдук саясий технологдордун ийгиликтери тууралуу макаласынан алынган, бирок макала кийин өчүрүлгөн. Аны веб-архивден табууга болот.
Бычков менен алардын мамилеси жакын экени жалпы белгилүү: «Фонтанка» жазгандай, Бычков карьерасын Серавиндин жетекчилиги астында баштаган. Ал, сыягы, Бычковду Псковго, өзүнүн көп жылдык кардары, облус губернатору менен иштөө үчүн чакырган.
«Ким билсе, ошол түшүнөт»
Серавиндин Facebook баракчасында Кыргызстан тууралуу алгачкы эскерүүсү 2020-жылдын 3-октябрында, «октябрь революциясынан» эки күн мурун пайда болгон. Ошол учурда Серавин парламенттик шайлоолордо иштеп жаткан, өзү айткандай, КМШ Миссиясынын эл аралык байкоочусу катары.
«Кыргызстанда, кызыктуу окуялар болуп жатат, эртең “кызгылт сары сценарийи” башталаар-башталбасын көрөбүз, ага шарттар бар. Кийинкиде тирүү таасирлеримди жазам...» — деп Серавин шайлоо алдындагы Бишкектин сүрөтүн кошуп, пост жазган.
2020-жылдын 4-октябрында Кыргызстандагы парламенттик шайлоолор көптөгөн мыйзам бузуулар менен өткөн. Эртеси күнү, добуштардын саналып, алдын ала жыйынтыктары чыгарылгандан кийин, нааразы болгон партиялар митингге чыгышкан. Кечкисин белгисиз адамдардын топтору парламент имаратына чабуул жасашкан. Башаламандыктар Садыр Жапаровду түрмөдөн бошотуп, бийликтин алмашуусуна алып келген.
Эл аралык байкоочунун бул окуяларга кандай тиешеси болушу мүмкүн эле дешиңиз мүмкүн. Бирок 16-октябрда «Кремлевская прачка» телеграм-каналы «Кыргызстандагы шайлоолор менен петербургдук саясий технолог А. Серавин алектенип, ал добуш берүү бүткөндөн кийин дароо Россияга кете берген» деп жазган.
5-октябрда Серавин дагы деле ишенимдүү түрдө «ресурстарды жана иштиктүү талаа технологияларын» колдонгон төрт партиянын парламентке өтөрүн жазган, ал эми утулгандар «нааразылыкты күчөтө албаганын» белгилеген. Комментарийде күмөн санаган адамдарды «күч органдары нааразылык акциясына чыккандарды тез эле тазалап жатат» деп ишендирген.
Ошол эле постто ал оппозиция Телеграмда эмес, WhatsApp аркылуу байланышып жатканын жана кесиптештери менен андан дароо эле маалымат алып жатканын билдирген.
Ал эми ошол жылдын 28-декабрында Серавин Бишкектеги «9×19» клубунда атып жатканын көрсөткөн. 30-декабрда болсо «Ротонда» мындай деп жазган: «Азыр петербургдук саясий технолог командасы менен кошо коңшу Кыргызстандагы президенттик шайлоолордо иштеп жатат, буга эки булак тастыктама берди».
Мындан кийин Серавин шайлоо мезгилинде социалдык тармактарда активдүү болгон эмес жана өзүнүн катыштыгын комментарийлеген эмес. Бирок 2021-жылдын 10-январында ал Садыр Жапаровдун жеңиши тууралуу пост жазган: «Биринчи турдагы жеңиш: 79,17% — Жапаров, экинчи орун Мадумаров — 6,69%... Катышуу деңгээли төмөн — 40%, негизинен эл Жапаров жеңерин түшүнүп, оппозициялык шайлоочулар добуш берүүгө келген эмес. Ошондуктан негизги талапкердин жыйынтыгы жогорулаган, анын штабы мобилизацияга басым жасаган...»
Серавин чыгарган видеодо ал Малькевич жана Бычков менен кошо Кыргызстандын БШК башчысы менен жолукканын көрүүгө болот. Ошого карабастан, Серавин эл аралык байкоочулардын тизмесине кирген эмес жана мүнөздүү бейдж тагынган эмес.
Ошол эле жылдын 12-январында «Ротонда» дагы бир жолу Кыргызстандагы шайлоолорго Александр Малькевичтин катышканын кабарлап: «Петербургдук технологдор Садыр Жапаровдун шайлоо кампаниясын жүргүзүштү, ал эки күн мурун жеңишке жетти» деп жазган.
2021-жылдын 3-февралынан тартып Серавин активдешип баштайт. «Кызыктуу окуя болду, укмуштуу окуяларга бай», — деп ал аймактарга болгон сапарларын сүрөттөгөн. Айрым сүрөттөрдө Малькевич да көрүнөт.
5-февралда Серавин Садыр Жапаров, Бычков жана белгисиз аял менен түшкөн сүрөттү жүктөйт. Бычков килемде жылаңаяк турат. Интерьерге караганда, сүрөт президенттин резиденциясында тартылган.
Акыр-аягы, 25-февралда, Серавин Садыр Жапаровдун Орусиянын президенти Владимир Путин менен биринчи жолу жолугушуусунан видеону жүктөп, ага «Ким түшүнсө, ошол билет ;)» деп жазган.
Дал бир жылдан кийин, Орусиянын Украинага кеңири масштабдуу басып кирген күнү, министрлер кабинетинин башчысы Акылбек Жапаров орус кесиптеши Михаил Мишустинге президент Садыр Жапаровдун «Кыргызстан Орусия менен дагы 300 жыл бирге болууга даяр» дегенин билдирет. Бирок бул тууралуу Кыргызстан эмес, Орусиянын өкмөтүнүн сайты гана кабарлайт.
Күйгөн талаа күзөтчүлөрү
«Вагнердин» негиздөөчүсүнүн айланасындагы технологиялык топтор Евгений Пригожин менен байланыштарын жокко чыгарууну адат кылып алышкан. Серавин да аны менен эч качан жолукпаганын айтат, бирок ал жетекчилик кылган Санкт-Петербург губернатору Александр Бегловдун шайлоосуна Пригожин 2 миллиард рубль салган.
Кыргызстандагы шайлоолорго катышканын да Серавин четке кагып, аны «фейк жаңылык», «калп» жана өзүнүн «демонизациясы» деп атайт.
Бычков да Жапаровдун штабында иштегенин жокко чыгарат. Ал бизге өзүнүн шайлоого тиешеси жоктугун айтып, жергиликтүү саясий технологдордун кесипкөйлүгүн белгилеп, алардын «жардамчыларга муктаж эмес» экенин айткан. Бычков бул жагынан Серавин анын эмгегин ашырып айтып жатат деп ойлойт. Чынында, Серавин бизге комментарий берүүдөн баш тарткан, бирок Бычков мындан кабардар эмес болчу.
Пригожинчилердин Садыр Жапаровдун алдындагы жетишкендиктери чындыгында деле чоң болбошу мүмкүн эле. Жапаровдун шайлоо өнөктүгү кесипкөй даярдалгандай көрүнгөнү менен, шайлоого чейин эле ал мамлекет башчысынын милдетин аткарып турган. (Шайлоого бир ай калганда ал расмий түрдө өз ыйгарым укуктарын токтоткон). Ага бүт административдик ресурс иштеп турду. 2020-жылдын күзүндө Жапаровдун атаандаштарын жана оппоненттерин коркутуп, кээ бирлерине ок да чыгарышкан. Мындай кырдаалда пиар иш-чаралар эң башкысы эмес.
Орусиядагы көптөн бери атаандаштык жок болгон шайлоолордо бийликтин чыныгы атаандаштарды коркутуп, шайлоодон четтетишет. Бул Александр Серавиндин ишмердүүлүгүнөн деле байкалат. 2019 жана 2021-жылдары ал Санкт-Петербург губернаторунун шайлоосунда жана шаардык мыйзам чыгаруу кеңешинин талапкерлеринин өнөктүктөрүн башкарган негизги технологдордун бири болгон. Бул шайлоолор бийликке жакпаган талапкерлерди массалык түрдө четтетүү жана сатып алуу менен эсте калган. Санкт-Петербургдагы Навальный штабы бийлик партиясынын талапкерин колдоо үчүн жасалма колтамгаларды көрсөткөндө, штаб башчысынын орун басарын полиция кармап кеткен. Мына ушундай технологиялар колдонулган.
Жапаровдун штабынын мүчөлөрү Бычков менен Серавиндин конкреттүү эмне менен алектенгенин билишпейт. Бирок алардын кандай кеңештерди бергенин Александр Малькевичтин Кыргызстандагы саясий жана маалыматтык талааны «тазалоо» тууралуу сунуштарынан жана Россиядагы Серавинге болгон сын-пикирлерден көрүүгө болот. Псков облусунда бул адамды «көчө саясатынын губернатору» жана «куру сөздүн карманы» деп аташкан. Псковдук белгилүү саясатчы Лев Шлосберг Серавин жөнүндө айтканда: «Акыркы жылдарда ички саясат күч менен башкарылып калды», — деп түшүндүргөн.
Жапаровдун штабында иштеген биздин маектештер Бычков менен Серавин Кыргызстанда эмне менен алектенгенин так билишпейт. Бирок ал саясий технологдор кандай сунуштарды берген болушу мүмкүндүгү алардын кесиптеши Александр Малькевичтин Кыргызстанды оппозициядан жана көз карандысыз ЖМКдан тазалоо жөнүндөгү кеңештеринен көрүнүп турат.
Ошол эле учурда чынчылдык жана тартип — пригожинчилердин эң күчтүү сапаттары эмес көрүнөт. «Проект» алардын начар координациясы, уурулук, жетишсиз квалификация жана ичимдикке берилгени тууралуу жазган.
Пригожинчилердин пиар жаатындагы ишинин өзгөчөлүктөрүн жакында КРСУдан кеткенинен байкаса болот. Бишкектеги бул окуу жай Орусия тарабынан каржыланат жана Кыргызстандагы «жумшак күчтүн» символу катары эсептелет. Жаңы ректор Денис Фомин-Ниловдун тобу, анын ичинде Бычков, бул окуу жайга Украинадагы согушка каршы чыккандар тазалангандан кийин келишкен. Алар университетти мыктылардын катарына кошуп, студенттер үчүн кампус куруп, мугалимдердин айлыгын аймактык орточодон 200% жогорулатабыз деп убада кылышкан. Бирок, өз миссияларын аткара албай калышты окшойт. КРСУнун доктору, филологиялык илимдердин доктору Бахтияр Койчуевдин айтымында, жаш, тажрыйбасыз жетекчилик мурда эч качан университетте иштеген эмес, эски системаны талкалап, жаңысын курган эмес жана мугалимдерди ар дайым акчасыз калтырып келишкен. Бул топту прокремлдик «Станрадар» да сынга алган.
Садыр Жапаровдун шайлоолорунда пригожинчилер канча каражат тапканы жана аларга ким төлөгөнү бизге белгисиз. Бирок алардын баасы төмөн эмес экени анык. «Хроники» басылмасынын маалыматы боюнча, 2008-жылдан 2021-жылга чейин Александр Серавиндин үй-бүлөсү Санкт-Петербургдун тарыхый борборунда беш батир жана бир имарат сатып алган, алардын жалпы баасы 93 миллион рублди түзгөн. Ошондой эле, Шлиссельбургда 50 миллион рубльга бааланган мүлк алган.