«Жалпы иш» КФ жаңы шайлоо системасына тобокелдик анализин даярдады
2021-жылы Кыргызстанда 28-ноябрда Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоо аралаш система боюнча өтөт. Бир шайлоо округу боюнча 54 депутат ачык добуш берүүнүн пропорционалдык системасы боюнча (саясий партиялар көрсөткөн талапкерлердин тизмеси боюнча) жана КР ЖКнын 36 депутаты мажоритардык система боюнча бир мандаттуу шайлоо округдары боюнча шайланат.
«Жалпы иш» КФ жаңы шайлоо системасын киргизүүгө байланыштуу шайлоо процессинин ар кандай этаптарында келип чыгышы мүмкүн болгон тобокелдиктерге талдоо жүргүздү.
Ошентип, айрым административдик-аймактык бирдиктердин калкынын өкүлчүлүгүн камсыз кылуу менен байланышкан алгачкы кыйынчылыктар бир мандаттуу райондордун чек араларын аныктоо жана бекитүү стадиясында эле пайда болгон. Бул адамдардын айрым топторунун нааразылыгын билдирүү менен коштолот. Талаштардын негизги бөлүгү Ноокат, Араван, Өзгөн жана Кара-Суу райондорунун чек араларын жана схемаларын бекитүүдө келип чыккан.
Мындан тышкары, ички мигранттардын активдүү шайлоо укугун камсыздоо маселеси ачык бойдон калууда.
Конституциялык мыйзамга киргизилген өзгөртүүлөргө ылайык, 2-формага ылайык шайлоо дарегин өзгөртүү мүмкүнчүлүгү жокко чыгарылды.Ошол эле учурда Жогорку Кеңеш мыйзамда добуш берүү укугун кепилдеген башка механизмдерди караган эмес, мисалы, ошол эле студенттерге, ички эмгек мигранттарына, конуштардын тургундарына, шайлоо комиссияларынын мүчөлөрүнө, аскер кызматчыларына, ротациялык негизде иштеген адамдарга ж.б.
Бул иш жүзүндө бул топтордун нааразычылыгына алып келиши мүмкүн. Негизи бир мандаттуу округдан талапкерге добуш берүү үчүн алар шайлоо күнү жашаган жери боюнча башка райондорго барышы керек, бул аларга бир катар кыйынчылыктарды жана чыгымдарды жаратат.
Добуш берүү күнү идентификацияланган шайлоо бюллетендеринин саны менен урналардагы шайлоо бюллетендеринин ортосунда айырмачылыктар болушу мүмкүн. Шайлоо участкасында шайлоочу, мисалы, бир же бир мандаттуу шайлоо округу боюнча добуш бергиси келбесе, эки бюллетендин бирин гана алууга укуктуу.
Мындай шартта идентификацияланган жарандардын саны урнадагы бюллетендердин санынан көп болушу мүмкүн, ал эми урналардагы бюллетендердин саны ар кандай болот. Мындай кырдаалда шайлоо комиссиялары түшүндүрүү иштерин жүргүзүп, мындай кырдаалда иш-аракеттердин алгоритмин бериши керек.
Албетте, добуштарды кол менен саноо участкалык шайлоо комиссияларынан алда канча көп убакытты талап кылат, ал эми катталган саясий партиялардын саны көп болсо, бир күнгө же андан да көп убакытты талап кылат. Мындай шартта БШК ушул факторлордун баарын эске алуу менен добуштарды эсептөө методологиясын иштеп чыгышы керек.
«Жалпы иш» КФ конституциялык мыйзамга өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду кабыл алуу мөөнөтүнүн тар экендигин жана шайлоочуларды, талапкерлерди, саясий партияларды окутууга убакыттын жетишсиздигин эске алуу менен шайлоочулардын шайлоо бюллетендерин туура эмес толтуруусуна, сандардын башаламандыгына байланыштуу көйгөйлөр жаралышы мүмкүн экенин белгилейт. шайлоочулардын арасында талапкерлердин саны, бир шайлоо округу боюнча добуштарды узак мөөнөттүү кол менен эсептөө этабында чөнтөк тирешүүлөрдүн пайда болушу ж.б.
Жалпысынан, киргизилген аралаш шайлоо системасынын алгачкы анализи мыйзамдык деңгээлде жөнгө салууну да, шайлоо комиссияларынын, шайлоо процессинин субъекттеринин укуктук маданияттын деңгээлин жогорулатууга багытталган максаттуу туруктуу ишин да талап кылган бир катар маселелер бар экенин көрсөтүп турат. жана шайлоо процессинин катышуучуларынын шайлоону уюштуруунун жана өткөрүүнүн жол-жоболору жөнүндө маалымдуулугу.
«Жалпы иш» КФ жүргүзгөн кыскача талдоо көрсөткөндөй, алдыдагы шайлоолордо көйгөйлөр шайлоо процессинин бардык баскычтарында пайда болушу мүмкүн. Балким, бул эгемен Кыргызстандын тарыхындагы эң оор шайлоо болуп калаар, анткени ар кандай тобокелдиктер жана чакырыктар бар, аларды башкаруу көптөгөн тармактарда жана ар түрдүү багыттар боюнча иштерди күчөтүүнү талап кылат.
Шайлоодон кийин мыйзам деңгээлинде да, катышуучулардын укуктук маданиятынын жана аң-сезиминин деңгээлин мындан ары жогорулатуунун натыйжалуу механизмдерин иштеп чыгуу аркылуу келечекте аларды болтурбоо үчүн шайлоо өнөктүгүнүн жүрүшүндө келип чыккан бардык көйгөйлөрдү талдап чыгуу шайлоо процессинде зарыл.
Отчет тууралуу кененирээк маалыматты «Жалпы иш» КФнун веб-сайтынан төмөнкү шилтемеден тапса болот:
https://www.commoncause.kg/ky/analytics/119