Эмне маанилүүарзан колбасабы же ачкакөз-карандысыздыкпы?
Серепчилер артка, СССРге багыт алгандартууралуу талкуулайт.
Аң-сезим-субъективдүүкурал.Акыркыубакта жалпы «тренд»күчалууда. Советтер Союзунэңсөөмодага айланып бара жатат.Бүгүнбиз талдоочулар менен СССРге болгон сагынычжөнүндөкепкурабыз.Бул мода эмнеси менен пайдалуу жана зыяндуу? Дегеле, бул модабы?
Тарыхты алдай албайсың.
Семен Уралов-саясат таануучу, адис «Однако. Евразия» долбоорунун шеф-редактору.Кыргызстанга тез-тезкаттап турчуконок.Лекцияжанаар-турдүүакциялары,долбоорлорумененкелип турат.
-Семен,айтыңызчы, Советтер Союзуна болгон кусалык сезим- бардык постсоветтикөлкөлөрдөтараганкөрүнүшбу?
-Ананчы. Албетте, ал бардык жерде орун алган.Бирок,ар-турдүүформада.Кайсы бир жердепозитивдүү:пионер галстугу, оттун жанында ырдоо, жана башка ролдорду ойногон оюндар, интернет булактарында социалдык тармактарда орун алганжүрөктү омкорчуэскерүүлөр.Башка жердетерс сезимдерменен коштолот.Совет дооруна каршы ачайкыйкырыкты күчөтүү аракеттерибайкалып турат. Мисалы, Украина, Молдоваөлкөлөрүндө.
-Мында кандай зарылчылык бар? Алөлкөжок, аны кайрадан жандандыруумүмкүнэмес... 40 тан ашкан муундарга ошол жылуу сезимдердиэстөөгөким тоскоолдук кылат?
-Эгемендүүлүкмезгили карапайым адамдар, калайык-калкүчүн керектүү натыйжа алып келген жок,күн санапкаршылыкөсүүдө,өткөнзаманга тартылуудагы -эл башкаруучуларболсоуурдалганмүлктөрдүкайра кайтарыпберүүнүкаалашпайт. Андыктан коомдуккөз-караштыбир нерсе кылыпөзгөртүшкерек. Алар кылып жатышат. Кусалыкты тири укмуш желмогузга айландырып жатышат.
-Өткөндоорго болгон кусалык сезим эмнеденчыгып жатат? Союзганааразыболгондор бир далай эмес беле... Бардыгыөзгөрүүнүэңсешчүэле го.
-Бул жерде эки аныктама бар. Биринчиден,өткөнбалалыгын, чырактай жаштыгын эскерүү. Жаштык булөзүкандай керемет, убакытөткөнсайынэскерүүң даөзүнчөэле жакшы сезимдерди пайда кылат. Бирок мындай феномен бар- Союзга болгон сагыныч сезим,кыйрооучурунда, ошол кездеги 5-7 жаштагы балдарга таандык. Же андан дакичүүлөргө. Алар турмуштаөз ордун таппай, ой-максаттарына жетпей калган социалдык тепкичтердин жоктугу. Ошондуктан аларөз идеялдарынөткөнзамандан тапкысы келет.
-Өзүмдүн15-жаш курак кезимдеги эйфориям эсимде калган. Кайра-куруу, «артымдан эшикти жап, мен кеттим», эркиндик,жаңысезим... Биз чынжүрөгүбүздөнжакшы заманга ишенгенбиз. Советтик жакшычыңалаэлек идеялдарды жашөспүрүмдөркубаныч менен тебелешчү. Либералдык баалуулуктарды «ура» деген ураан менен кабыл алышчу. Ал эми орто жаш куракка жетип калгандакөпчүлүгүбул нерседен жакшы майнапчыкпасынтүшүндү.Менин муунумдагылар аң-сезимдеги болгон тезөзгөрүүлөрдүэкинчи жолу баштан кечиргенге туура келип жатат. Кандай ойлойсуң, аткараалабызбы?
- Булаң-сезимдинөзгөрүшүэмес,өз катачылыктарынсезүүнүнкеректиги. Карапайым адамдар эки-жуздүү, коррупциялашкан партия чиновниктерине нааразы болушчу. Эми минтип 20-жылдан кийин, советтик чиновниктер азыркы чиновниктерге салыштырмалуу оюнчук болуп калды. Кара волга, чиновниктерге берилген атайын паектор, азыркы хан-сарайлар мамлекеттикмүлктөнуурдалган миллиарддарды салыштырып болбойт. Тфу, болбогон кеп. Анткени,кургактыктыналтыдан бирбөлүгүндөгүэлдинөзүнө-өзүкөңүлкалгансезим каптап турат.Бирокөзүнүнкемчиликтерин,кетирген каталарынмоюнга алууоңойготурбайт. Ал эми, ушунун баарыөткөнзаманга болгон кусалыктын субъективдүүмаданиятынаайланат.
· Мындан арыөткөнзаманга болгон кусалык эмне болот? Эмнеге алып келет? Биздин айланабызда кандайдыр бир нерселер салынып жатат да. Тарыхый векторлор кайсы жакка баражатат?
-МенЕвразия интеграциясыбоюнчаөз оюмда бекем турам. Бирок, албетте экинчи Союз эч качан болбойт.Мурдагытартип дагы болбойт. Союз учурунда биз билгендейкөпнерселер революциялык жол менен курулган. Мисалы, адамды адам кордоо болгон эмес.Кээбирмамлекеттер сакталып калат, биригишет, кайсыл бир мамлекет артка неофеодализмге кайтат.Өзүңдүалдасаңболот, бирок элди алдай албайсыңда. Тарыхты алдай албайсың.
Тарых менен мелдеше албайсың.
ГүлнараКурманова, серепчи аналитик, Кыргызстандакөпчүлүкиштеп жаткан социалдык долбоорлордун автору.
-ГүлнараСССРге кимдеркайгырып жатат.
-Бул Союз учурунда бардыгы жакшы болгон адамдар. «СССРде колбаса арзан болчу» дегендердиукканда, мен аны айтканадмдарда колбаса чын эле бар болгонуна ишенем. «Атайыбөлүштүрүү бөлүмдөрдөн» алып турушканынаишенем. Чиновниктер, партия функционерлери, жана алардын жакын туугандары жакшы жашагандарынэч ким тана албайт.
-Бирок Советтер Союзунункүйөрмандарынынарасында жашыраактары да жетиштүүболуп жатпайбы...
-Менөзүмдүноюм боюнча, бул адамдардынкээбиртуугандары менен эмоционалдуу байланыш бар, булар чоңапасы же чоңатасы, аладамөткөнСоветтик доорду урматтайт. Ал тууганы чын дили менен жаш жигитти же кыздысүйөтбул психологиялык абал. Ал жаштар Советтер Союзуүчүн«Балтектоптуайрыгандай» эле, ким гана болбосун айрып салганга даяр.Ччындыгында аларөзүнүнсүйүктүүчоңапасын же ардактаган чоңатасын каршылаштарынан коргошот.Сүйүктүүадамдарыүчүнинтернетте, социалдык тармактарда ар кандай араздашууга чейин барасың. Менинишенимимбоюнча, жаштардын азыркы эскертип кеткендүйнөсүн, турмуштук абалын, улуу муундагы туугандары менен болгон байланыш курчутат. Бул абалды эч бир тарыхый таянычтар менен жок кыла албайсың. Бул эмоционалдык абал. Менин оюм ушундай.
- СССРге болгон кусалык жакшыбы же жаманбы?
-Булжакшыдажаман да эмес, булреалдуулуктун бирбөлүгү.Агаөз ордуберилиши керек. Мен булкөрүнүштү,эмоционалдуу ташкындоо деп эсептейм. Ии баса, менин бул суроого карата дагы комментарийим бар- СССРге болгон сагынычмассалыккөрүнүшэмес. Социалдык басымдуубөлүгү,коомчулук, журналисттер боюнча коомдогу пикир келишпесттик, каршылык-дүйнөлүкызы-чуу. Айлана-чөйрөнүнбары так ошондой. Чындыгында негизгикөпчүлүккөбаары бир. Аларды Советтер Союзу эч кандай ойлондурбайт, алардыөзүлөрүнүналдыдагыкөйгөйлорү,максаттары тынчсыздандырат.Көпчүлүкадамдар бул маселегекөпделе маани бербейт.
- А бирок адамдармитинггечыгып, добуш берип жатышат да...
-Негизинен кокусунан эле добуш беришет. Биринчи элекөзүнөурунган колго тийген: статья, баракчалар жанателекөрсөтүүлөраркылуу добуш берет.
- Кайсы бутак жакынкы арада Кыргызстан колдойт?
-Тармак, менинтүшүнүгүмбоюнча Бажы биримдиги жана башкаЕвразия тармактары- бул гана курал. Менин божомолум, жакынкы абалда эч нерсеөзгөрбөйт.Интеграциялык биримдиктерге кирүүжана чыгуу, анын ичинен азырынча калыптанганга чейин, КЫРГЫЗСТАН ТОК ЭТЕР ЖЕРИН АЙТКАНДА КАНДАЙ БОЛУШ КЕРЕК, бул куралдарды колдонуу эч кандай майнап чыкпайт. Азырынча келечек такталбасаөкмөттүнмиссиясы ишке ашпайт. Албетте, сурак да жок болот. Анткени биз алдыга кетип бара жатабыз. А бироккайсы жакка? Ким билет... Алды жакка жана кайра артка. Азырынча мен сапаттууөзгөрүүлөрдүбайкаган жокмун.
-Ал каарман кимжанааныким туптош керек? Элби?
· Эл-булабстракттуутермин,жеңил-желпи саясатта колдонулуучу курал. Чындыгында коомчулук ар тараптуу топтордутүзөт, жана экономикалык кызыкчылыктардан курулган. Келечектеги каарманалдыңкыкатмардытүптөшкерек, лидерди элита жаратыш керек. Ал эми накта элита,күчтүүорто катмар ишкерлерденчоңоет.Өзүнүнбайлыгы, ишканасы, кызыкчылыгыүчүнкүрөшкөн, жана аны жоготкусу келбейт,күтүлбөгөнжерденөздөрүпайда болушат, буга эч ким тоскоол боло албайт- тарых менен ойной албайсың. Бирок биз аларды, алгачкы кризис жутуп кое электекелээринкааласак, аны менен бир нерсе кылыш керек. Ошондо, «Новые Лица» гезитинин аянтчасында, серепчилер арасында ачык диалог эми гана башталып жатат... Азырынча – биз, Брежневдин заманындагы балдар,бөлүнгөндүйнөкартасын аз-аздан чогултуп жатабыз. Бул бизге биринчи эле жолу эмес. Бардыгы биздин колубузда.
Маектешкен Светлана Бегунова